180 Rohingya mültecinin bulunduğu kayıp bir tekneye ilişkin AP soruşturmasından çıkarımlar

TEKNAF, Bangladeş –

1 Aralık 2022’de yaklaşık 180 Arakanlı mülteciyi taşıyan bir tekne Bangladeş’ten Endonezya’ya gitmek üzere yola çıktı. Uçakta Bangladeş’teki mülteci kamplarında artan şiddetten kaçan bebekler, hamile kadınlar ve çocuklar vardı. Bir hafta sonra tekne gözden kayboldu.

Associated Press, onlarca röportaj, tekneden yapılan aramaların ses kayıtları, fotoğraflar ve videolara dayanarak yolcuların yolculuğunu yeniden yapılandırdı. AP’nin raporları, teknenin yolculuğundan bir hafta sonra bir fırtına sırasında battığını ortaya koyuyor.

İnsan hakları savunucuları, gemide bulunanların başına gelenlerin, Myanmar’da zulüm gören Müslüman bir azınlık olan Rohingya’ya karşı siyasi eylemsizliğin ve küresel ilgisizliğin son örneği olduğunu söylüyor. Birleşmiş Milletler mülteci kuruluşu UNHCR’ye göre, geçen yıl Bengal Körfezi’ni veya Andaman Denizi’ni geçmeye çalışırken en az 348 Rohingya öldü veya kayboldu – bu, 2014’ten bu yana en yüksek ölüm sayısı. Yine de UNHCR, son aylarda bu sıkıntılı teknelerden bazılarını kurtarmaları için denizcilik makamlarına yaptığı tekrarlanan ricaların göz ardı edildiğini söylüyor.

İşte AP’nin soruşturmasından önemli çıkarımlar:

EXODUS’U YÜKLEYEN KORKU VE SEFALET

Geçen yıl 3.500’den fazla Rohingya, Bengal Körfezi’ni ve Andaman Denizi’ni geçmeye çalıştı – Birleşmiş Milletler rakamlarına göre neredeyse kesinlikle eksik sayılan bir önceki yıla göre yüzde 360’lık bir artış.

Bu kadar çok Rohingya’nın bu teknelere binme nedenleri, yaklaşık bir milyon Rohingya’nın yıllardır bunaltıcı, aşırı kalabalık kulübelerde yaşadığı Bangladeş’in bakımsız mülteci kamplarında yüz yüze yazılı.

Bu kamplardaki Rohingyaların çoğu, ABD’nin 2017’de Myanmar’da soykırım ilan ettiği yerden kaçtı. Ancak son yıllarda, çeteler ve savaşan militan gruplar tarafından -çoğu güpegündüz- vahşi cinayetler sıradan hale geldi. Bazıları kundaklama olmak üzere yangınlar da çıksın.

Sarmallaşan güvenlik durumunun ötesinde, açlık kötüleşiyor. Rohingyaların çalışmaları yasaklandı ve küresel bağışlardaki düşüş nedeniyle kesilen gıda tayınlarına bel bağlıyorlar. Bu arada, 2021’de Myanmar’da meydana gelen bir askeri darbe, en iyi ihtimalle eve sağ salim dönüşü uzak bir hayal haline getirdi.

Kaptan Jamal Hussein de dahil olmak üzere AP’nin soruşturmasının merkezinde yer alan teknede bulunanların çoğu, hayatları için dehşete kapılmıştı. Ve böylece, seçeneklerin dışında, sonunda Endonezya üzerinden Malezya’ya ulaşma umuduyla Bengal Körfezi’ne yöneldiler.

Asla başaramadılar.

JAMAL’IN TEKNESİNİN KADERİ

Yolcuların yolculuğuna bir hafta kala, Bengal Körfezi’nde bir fırtına çıktı. 7 Aralık’ta Jamal’ın teknesinde bulunan Setera Begum adlı bir kadın, geminin uydu telefonunu kullanarak Malezya’da bulunan kocası Muhammed Rashid’i çılgınca aradı.

Rashid aramayı kaydetti ve AP ile paylaştı. Kayıtta, ergenlik çağındaki iki kızıyla seyahat eden Setera, “Aman Allah’ım, teknemiz battı! Sadece yarısı ayakta! Lütfen bizim için dua edin ve aileme söyleyin!”

Rashid nerede olduğunu sorar ve Setera bir yolcu arkadaşına bakıp “Hindistan” demeden önce ilk başta “Endonezya” der. Sonra ağlıyor, “Aman Tanrım, dalgalar battı, fırtına battı!”

Bir süre sonra arama kesiliyor.

Jamal’ın teknesini Rohingya mültecileri taşıyan başka bir tekne takip ediyordu. İkinci teknenin kaptanı Kafayet Ullah, Jamal’ın teknesinin dalgalarda keskin bir dönüş yapıp takla atmasını izlediğini söylüyor. Kafayet insanların çığlıklarını duydu.

Sonra çığlıklar kesildi. Jamal’ın teknesindeki ışık yanıp söndü.

Yolcuların izine rastlanmadı.

KÜRESEL APATİYDEN ÖLÜMLERDEKİ ARTIŞ

Son aylarda başı belaya giren tek tekne Jamal’ın teknesi değildi. Yine de zaman zaman bu sıkıntılı teknelerdeki Rohingyalar bölgedeki hükümetler tarafından terk edildi ve ölüme terk edildi.

Çoğu durumda, teknelerde uydu telefonları vardı ve bu nedenle yetkililer teknelerin kesin konumlarını biliyorlardı. Ancak o zaman bile UNHCR, bölgedeki denizcilik yetkililerinin bu gemilerden bazılarını kurtarma ricasını defalarca görmezden geldiğini söylüyor.

Hükümetler, yapabildikleri için Rohingyaları görmezden geliyor. Çok sayıda uluslararası yasa, tehlikedeki gemilerin kurtarılmasını zorunlu kılsa da, uygulama zordur.

Rohingya krizini izleyen Arakan Projesi’nin direktörü Chris Lewa, geçmişte bölgenin kıyı uluslarının başı belada olan tekneleri avlayarak onları diğer ülkelerin arama ve kurtarma bölgelerine ittiklerini söylüyor. Ama şimdi, nadiren bakma zahmetine bile giriyorlar.

Şanslı olanlar sonunda yerel balıkçılar tarafından Endonezya’da kıyıya çekilir. Yine de kurtarmak bile tehlikeli olabilir – Vietnamlı bir petrol şirketi bir tekneyi kurtardı ve ardından Rohingyaları Myanmar’da kaçtıkları aynı ölümcül rejime teslim etti.

İnsan hakları grubu Fortify Rights’ın direktörü John Quinley, bölgesel hükümetlerin bu tekneleri koordine edip kurtaramamaları veya kurtaramamaları için hiçbir neden olmadığını söylüyor.

“Tam bir siyasi irade eksikliği ve son derece kalpsizdi” diyor. “Hesap verebilirlik ve sorumluluk gerçekten herkesin üzerindedir.”